Pori'r casgliad
Trefnwyd yn ôl galwedigaeth
Phyllis Violet McKie
Man geni: Bangor
Gwasanaeth: Gwyddonydd, Ymchwilydd Cemegol
Nodiadau: Ganwyd Phyllis yng Ngorffennaf 1893, yn ferch i glerc yn Chwarel y Penrhyn. Aeth i Goleg Prifysgol Bangor yn 1912, ac enillodd radd Meistr yn y Gwyddorau, yn ogystal â Baglor yn y Gwyddorau yn 1916, i gydnabod ei gwaith gyda’r rhyfel. Datblygodd hi ddull newydd o gynhyrchu’r cemegyn tetranitromethane ffrwydrol yn ogystal â dulliau o wneud sacarin a fanila ffug. Aeth yn ei blaen i gael gyrfa ddisglair mewn sawl Prifysgol.
Ffynonellau: Chemistry Was Their Life: Pioneer British Women Chemists 1880 – 1949. Marelene Rayner-Canham & Geoff Rayner-Canham Imperial College Press 2008
Cyfeirnod: WaW0233
Dr Phyllis Mckie
Phyllis Mckie yn ei gwisg fel doethur, paentiwyd gan Patrick Phillips, 1957.
Dorothi James (Robertson)
Man geni: Abertawe ?
Gwasanaeth: Gyrrwr, 1915 – 17 ?
Nodiadau: Roedd Dorothi yn ferch athletaidd iawn a dysgodd yrru yn gynnar yn ystod y Rhyfel. Yn 1916 hi oedd gyrwraig Lloyd George; roedd e’n Weinidog Arfau ar y pryd. Yn 1917 priododd Lefftenant Frederick Robertson. Anafawyd Fred yn ddifrifol yn y rhyfel ac achubwyd ei fywyd gan lawfeddyg o Ganada a’r arloeswr trallwysiad gwaed Bruce Robinson. Daeth ef yn dad bedydd i’w mab yn 1922.
Cyfeirnod: WaW0288
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am waith Dorothi yn yrrwr i Lloyd George. Cambria Daily Leader 9fed Mawrth 1916.
Rhybudd priodas
Rhybudd o briodas rhwng Dorothi James a Lt Fredercik Robertson. Cambria Daily Leader 9fed Mawrth 1916.
Lythyr
Llythyr oddi wrth Dorothi yn gofyn i Dr Robertson fod yn dad bedydd i’w mab. Gorffennaf 21ain 1922. Trwy garedigrwydd Archifau Ontario
Frances Mary Dulcie Llewellyn-Jones
Man geni: Llandow
Gwasanaeth: Gyrwraig, WRAF, 1918:11:13
Marwolaeth: Ysbyty Milwrol Mexborough, Yorkshire, Influenza / Y Ffliw?
Cofeb: Nghladdfa Christchurch, , Casnewydd, Sir Fynwy
Nodiadau: 22 mlwydd oed. Merch y Parch. David Ernest Llewellyn-Jones a Frances Eliza Sophia o Ficerdy Maendy, Casnewydd.
Cyfeirnod: WaW0093
Bedd Dulcie Llewellyn-Jones
Bedd Dulcie Llewellyn-Jones, Claddfa Christchurch, Casnewydd
Gwasanaeth Frances Llewellyn-Jones
Cofnod o wasanaeth Frances Llewellyn-Jones
Adroddiad papur newydd
Adroddiad papur newydd am farwolaeth Frances Llewellyn Jones
Rhestr Anrhydedd Casnewydd
Enw Dulcie Llewellyn-Jones ar Restr Anrhydedd Casnewydd
Elsie Agnes Courtis
Man geni: Llandaf, 1894
Gwasanaeth: Gyrwraig , FANY, 1914 - 1918
Nodiadau: Ar gyfer ‘dyletswyddau cegin a nyrsio’ yr arwyddodd Elsie yn wreiddiol, ond yn ddiweddarach bu’n gyrru ambiwlans. Gwobrwywyd hi â Medal Filwrol yn 1917 ‘am ei dewrder yn achub milwyr clwyfedig yn ystod y brwydro yn Ffrainc’.
Cyfeirnod: WaW0129
Menywod a wobrwywyd â Medal Filwrol
Ffotograff o fenywod, gan gynnwys Elsie Courtis, a wobrwywyd â’r Fedal Filwrol, 1918
London Gazette, 26ain Mehefin 1918
Gwobr Medal Filwrol Elsie Courtis a gofnodwyd yn y London Gazette, 26ain Mehefin 1918
Cerdyn cofnod VAD
Un o gardiau cofnod VAD Elsie Courtis
Esther Davies
Man geni: Abertawe ?
Gwasanaeth: Gyrwraig
Marwolaeth: 1919/09/22, Tre-gŵyr, Septicaemia / Gwenwyn gwaed
Nodiadau: Bu farw Esther Davies, tua 30 oed, o gymhlethdodau yn dilyn erthyliad. Cyhuddwyd bydwraig o Abertawe, Mary Lavinia Bowen [qv] o’i llofruddio, gan ei chyhuddo o fod wedi defnyddio offeryn i wneud erthyliad. Ymddengys bod Esther Davies ‘menyw ddeniadol yr olwg’ wedi byw bywyd digon amheus yn gyrru ar gyfer y gwasanaeth gwneud Arfau Rhyfel tra bod ei gŵr yn y fyddin. Disgrifiwyd ei ‘ffrindiau gwrywaidd boneddig’ a’i hymweliadau â Birmingham gyda menyw arall, Nyrs Poulson, yng ngwasg Abertawe. Cafwyd Mrs Beynon, gwraig i Arolygydd gyda’r Heddlu, yn ddieuog.
Cyfeirnod: WaW0302
Adroddiad papur newydd
Cambria Daily Leader 1af Mehefin 1917
Ffotograff y wasg
Ffotograff o Mrs Esther Davies, South Wales Daily Post 13eg Medi 1919
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am wrandawiad llys cyntaf achos Esther Davies. South Wales Weekly Post 16eg Awst 1919.
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am y ddedfryd achos llofruddiaeth Esther Davies. South Wales Weekly Post, 8fed Tachwedd 1919.
Ella Jane Vincentia MacLaverty
Man geni: Llangatwg Feibion Afel
Gwasanaeth: Gyrwraig, FANY, Red Cross, 1914 ? - 1919
Nodiadau: Ganwyd Ella MacLaverty yn 1880, yn ieuengaf o blant ficer cyfoethog o Langatwg ger Trefynwy. Efallai iddi ymuno â’r Groes Goch yn yrwraig yn 1914; roedd hi’n bendant yn Aelod o Iwmyn Nyrsio Cymorth Cyntaf erbynGorffennaf 1918, ac efallai iddi fod yn rhan o gonfoi St Omer pan ymwelodd George V â meysydd y gad. Yn ddiweddar yn ystod y rhyfel ac ar ôl y Cadoediad bu’n gweithio yn gyrru’r rhai oedd yn clrio bomiau heb ffrwydro yn Hazebrouck a Poperinge.
Cyfeirnod: WaW0414
Cerdyn cofnod yr Groes Goch
Cerdyn cofnod ar gyfer Ella MacLaverty.
Cerdyn cofnod yr Groes Goch [cefn]
Cerdyn cofnod ar gyfer Ella MacLaverty (cefn)
Slip Cymunwr
Slip Cymunwr ar gyfer Talbot House, canolfan eglwysig Toc H yn Poperigne, Fflandrys.
Caroline Emily Booker (née Lindsay)
Man geni: Glanafon, Sir Forgannwg
Gwasanaeth: Is-lywydd , VAD, 1909-1919
Nodiadau: Daeth Mrs Booker yn weddw yn 1887. Hi oedd sylfaenydd mintai leol Morgannwg o’r VAD (22) yn 1909. Ymddengys iddi symbylu defnyddio Tuscar House, Southerndown, yn Ysbyty’r Groes Goch ym mis Mai 1915, a bu’r rhan fwyaf o’i 7 merch yn chwarae rhan o bwys neu un fechan yn rhedeg yr Ysbyty. [qv Etta,Ellen, Mabel, Ethel and Dulcie Booker]. Darparodd Mrs Booker gar a phetrol i gludo cleifion i ac o orsaf Penybont 5 milltir i ffwrdd.
Cyfeirnod: WaW0470
Cofnod am Caroline Booker
Cofnod am Mrs Booker yn The County Families of the United Kingdom, Edward Walford (yr argraffiad hwn, tua 1920)
Cerdyn Cofnod y Groes Goch
Cerdyn y Groes Goch ar gyfer Caroline Emily Booker
Cerdyn Cofnod y Groes Goch (cefn)
Cerdyn y Groes Goch ar gyfer Caroline Booker yn dangos ei gweithgaredd ar ran VAD.
Tuscar House
Ysbyty’r Groes Goch Tuscar House Southerndown. Defnyddiwyd y tŷ’n ysbyty yn ystod yr Ail Ryfel Byd hefyd.
Gretta Davies
Man geni: Sili, Bro Morgannwg
Gwasanaeth: Llaethferch
Nodiadau: Erbyn cyfrifiad 1911 trigai Gretta a oedd yn 13 oed, ar fferm y teulu yn Llansbyddid ger Aberhonddu. Yn dilyn cwrs gwaith llaethdy yn Aberhonddu ddechrau haf 1917, enillodd ysgoloriaeth i Ysgol Llaethdy Coleg y Brifysgol Aberystwyth. Fodd bynnag ymddengys bod Gretta wedi cymryd swydd athrawes yn ysgol newydd gydweithredol gwneud caws yng Ngwynfe, sir Gaerfyrddin yng Ngorffennaf 1919.
Cyfeirnod: WaW0453
Adroddiad papur newydd
Gretta a’i theulu a chymdogion yn perfformio mewn sgets ddoniol mewn cyngerdd yn Libanus, sir frycheiniog. Brecon Radnor Express 18 Ebrill 1918.
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am ganlyniadau Gretta yn ysgol llaethdy Aberhonddu Brecon Radnor Express 24 Ionawr 1918
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am ysgoloriaeth Gretta i astudio am ddiploma mewn Llaethyddiaeth. Brecon County Times 30 Ionawr 1919.
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am benodi Gretta yn athrawes mewn gwneud caws. Carmarthen Journal 18 Gorffennaf 1919.
Jane Charlotte Stapleton Cotton (née Methuen)
Gwasanaeth: Llywydd Sefydliad y Merched
Nodiadau: Roedd Jane Stapleton yn wraig i’r Cyrnol Richard Stapleton Cotton, tirfeddiannwr a hyrwyddwr brwd gwelliannau amaethyddol a chymdeithasol. Ef gyflwynodd y syniad o ffurfio Sefydliad y Merched yn Llanfairpwll, sir Fôn, wedi iddo gwrdd â Mrs Margaret Watt o Ganada, a fu’n ymwneud â Sefydliad y Merched yng Nghanada. Agorodd y Sefydliad cyntaf ym Mehefin 1915, gyda Jane Stapleton yn Llywydd. Y Cyrnol Stapleton Cotton yn sicr oedd yn pennu’r rhaglen; fe a’i gi Tinker yw’r unig ddau wryw i fod yn aelodau llawn o SyM.
Ffynonellau: http://www.bbc.co.uk/programmes/p01sdvv0; www.afwi.org.uk/the-first-wi-in-britain.html
Cyfeirnod: WaW0241
Mrs Jane Stapleton Cotton
Mrs Stapleton Llywydd cyntaf SyM Llanfairpwll
Y Cyrnol Stapleton Cotton a’i gi Tinker
Y Cyrnol Stapleton Cotton a’i gi Tinker oedd yr unig ddau wryw i fod yn aelodau llawn o SyM erioed.
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am Gyfarfod Blynyddol cyntaf SyM LlanfairpwllrnNorth Wales Chronicle 22ain Medi 1916
Margaret Ker Pryse-Rice (Stewart)
Man geni: Ceredigion
Gwasanaeth: Llywydd y Groes Goch , Brisitsh Red Cross Society
Marwolaeth: 1948, Achos anhysbys
Nodiadau: Margaret Pryse-Rice oedd mam Dorothea a Nest. Roedd hi’n Llywydd cangen Sir Gaerfyrddin o Gymdeithas y Groes Goch Brydeinig a chafodd ei dyrchafu’n Fonesig yr Ymerodraeth Brydeinig yn Rhestr Anrhydedd Dydd Calan 1918. Bu fawr yn 1948, yn 72 oed.
Cyfeirnod: WaW0205
Margaret Pryse-Rice
Margaret Pryse-Rice, c.1890
London Gazette 7fed Ionawr 1918
London Gazette 7fed Ionawr 1918, yn dangos enw Margaret Pryse-Rice
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am anrhydeddu Margaret Pryse-Rice yn y Carmarthen Journal. Cafwyd adroddiad yn y Cambrian News hefyd ond am gyflawniadau ei gŵr yn unig!