Gladys *

Man geni: Caerdydd?

Gwasanaeth: Merch

Nodiadau: Ffotograff o ferch ifanc yng ngwisg milwr cyffredin gyda’r Magnelwyr Brenhinol (mae’n rhy fawr iddi) ynghyd â ffon swagar, ac yn eistedd ar gadair. Mae ei gwallt wedi’i glymu nôl â chwlwm mawr, sy’n awgrymu nad ydy hi ddim h?n na 16 neu 17 oed; Ar gefn y ffotograff nodir iddo gael ei dynnu yn Gale’s Studios Ltd, Stryd y Frenhines, Caerdydd. Mae ‘From Gladys / To Ada’ wedi’i ysgrifennu mewn inc arno.

Cyfeirnod: WaW0077

Ffotograff o Gladys, Caerdydd

Ffotograff o Gladys yn ferch ifanc yn gwisgo iwnifform y Magnelwyr Brenhinol, tua 1914

Cefn ffotograff Gladys

Ar gefn y ffotograff nodir: Gale’s Studios Ltd, Heol y Frenhines, Caerdydd a’r arysgrifen 'To Ada From Gladys’

Jean Arbuckle

Man geni: Yr Alban

Gwasanaeth: Merch

Nodiadau: 'Ganwyd fy mam, Jean Wardlaw Arbuckle, yn yr Alban a threuliodd ei blynyddoedd cynnar yno mewn nifer o drefi a phentrefi bychain yn y canolbarth rhwng Gourock yn y gorllewin a Preston Pans yn y dwyrain. Hi oedd y trydydd plentyn mewn teulu o ddeuddeg. Pan oedd hi tuag 11 oed, symudodd y teulu i gymoedd glofaol de Cymru, wrth i’w thad geisio am ddyrchafiad yn y diwydiant glo. Roedd fy mam yn 15 oed pan ddechreuodd y Rhyfel Byd Cyntaf. Yn yr atgofion a draddododd i mi sonia am brinder difrifol o fwyd, ei gost uchel, nes cyflwyno dogni. Dwedodd fod hyn yn hollol annheg ar deuluoedd tlawd iawn, ac i ddogni wella’r sefyllfa. Ar ddechrau’r Rhyfel trigai’r teulu yn Nhon-du, i’r gogledd o Ben-y-bont ar Ogwr, ond symudon nhw i Lanharan wyth milltir o Ben-y-bont rywdro yn 1915. Mynychodd hi Ysgol Sir Pen-y-bont yn y cyfnod hwn, gan deithio yno o orsaf drên Llanharan. Roedd prinder staff wedi arwain at gyfuno rhywfaint ar ysgolion y bechgyn a’r merched. Ymddengys bod y drefn hytrach yn llac a bod tipyn o chwarae triwant. Byddai’r disgyblion yn diflannu yn aml yn ystod y dydd, yn cerdded Merthyr Mawr, yn fechgyn a merched gyda’i gilydd. Un diwrnod penderfynodd hi adael yr ysgol yn gynnar, cafodd lifft gan ffermwr, ar ei geffyl a chert nôl i Lanharan ar hyd heolydd troellog, cul. Gan fy nhad-cu roedd un o’r ceir cyntaf yn yr ardal bryd hynny, a chlywodd hi e’n dod ar hyd y ffordd tuag atynt. Gwyddai, pe gwelai e hi y câi ei churo â strapen, felly neidiodd oddi ar y gert, dros y clawdd, a cherddodd weddill y ffordd adre. Roedd y teulu yn aelodau gyda’r Brodyr Plymouth, ond nid yw hynny fel petai wedi rhwystro’r plant rhag bod ychydig yn ddi-wardd.' Janet Davies 13.11.2015.

Cyfeirnod: WaW0078

Isabelle Eugenie Marie Barbier

Man geni: Caerdydd 1885

Gwasanaeth: Nyrs, CHR, 11/08/1914 - 1919

Nodiadau: Roedd Isabelle Barbier yn un o ferched Paul Barbier, athro Ffrangeg Prifysgol Cymru, Caerdydd. Hyfforddodd yn nyrs yn Ysbyty Brenhinol Bryste. Cafodd ei galw i fyny’n gynnar yn y rhyfel, a’i hanfon i helpu Maud MacCarthy, y Brif Fetron yn Ffrainc, a oedd wedi croesi i Ffrainc yr un pryd â hi a ddim yn gallu siarad Ffrangeg. Bu Isabelle yn gynorthwyydd personol iddi gydol y Rhyfel, gan weithio yn Ffrainc a Fflandrys. Yn ddiweddarach bu’n lleian a bu farw yn 96 oed yn 1982.

Ffynonellau: http://www.fairestforce.co.uk/6.html

Cyfeirnod: WaW0104

Minnie Bevan

Man geni: Abertawe

Gwasanaeth: Gweithwraig mewn Ffatri Arfau Rhyfel

Nodiadau: Dioddefodd sioc ond goroesodd y ddamwain a laddodd Gwendoline (Gwenllian) Williams a Sarah Jane Thomas 8fed Ionawr 1919

Cyfeirnod: WaW0085

Adroddiad papur newydd am ffrwydrad

Cyfeiriad at Minnie Bevan mewn adroddiad papur newydd, Carmarthen Journal Ionawr 1919

May Brooks

Man geni: Caerdydd

Gwasanaeth: Gweithwraig, WAAC/QMAAC, 1917 - 1919

Nodiadau: Roedd May Brooks yn glerc mewn cwmni melysion cyn ymuno â’r WAAC. Gwasanaethodd mewn nifer o leoedd yn ne Lloegr. Daliodd y ffliw, treuliodd wythnos mewn ysbyty a chafodd ei rhyddhau am resymau trugarog ym mis Mehefin 1919. Y ddelwedd a’r wybodaeth trwy garedigrwydd Archifdy Morgannwg (DWESA6).

Ffynonellau: https://archifaumorgannwg.wordpress.com/

Cyfeirnod: WaW0117

May Brooks, WAAC/QMAAC. Delwedd trwy garedigrwydd Archifau Morgannwg

May Brooks yng ngwisg awyr agored y WAAC/QMAAC. Delwedd trwy garedigrwydd Archifau Morgannwg

Gladys Butler

Man geni: Y Cymoedd, 1914

Gwasanaeth: Plentyn bach

Nodiadau: Mae gan Gladys Butler atgof byw o gael ei gwisgo mewn iwnifform milwr bychan (tua1916/17) a’i rhoi i sefyll ar fwrdd. Pan edmygwyd y ‘milwr bychan smart’, mynnodd nad bachgen ydoedd ond merch! (CF Tachwedd 2014)

Cyfeirnod: WaW0090

Edith Carbis

Man geni: Caerdydd

Gwasanaeth: Negesydd, Girl Guides / Geidiau

Nodiadau: Ymddangosodd ffotograff Edith Carbis yn y 'Roath Road Roamer’, Ionawr 1915. Ymddengys ei bod wedi gadael yr ysgol, ac yn gweithio fel negesydd i’r Arglwydd Faeres.

Cyfeirnod: WaW0094

Edith Carbis

Edith Carbis mewn gwisg Geid

Elizabeth Clement

Man geni: Abertawe 1890

Gwasanaeth: Nyrs, SWH, 1915 - 1916

Nodiadau: Roedd Elizabeth Clement yn ferch i landlord tafarn yn Abertawe a hyfforddodd yn nyrs yn Wyrcws Llanelli, gan ddod yn Brif Nyrs. Ymunodd ag Ysbytai Menywod yr Alban yn hydref 1915. Cyrhaeddodd hi a’i chriw Serbia yn gynnar ym mis Hydref. Yn fuan wedi iddynt gyrraedd daeth byddin Awstria yn oruchaf yn Serbia, a threuliwyd y rhan fwyaf o Hydref yn symud o fan i fan i osgoi’r gelyn. Erbyn 7fed Tachwedd roeddent yn garcharorion i’r Almaenwyr. Ym mhen amser negydwyd eu rhyddhau a chyrhaeddon nhw Budapest ar eu ffordd i Vienna ar y 6ed Chwefror. Erbyn canol Chwefror 1916 roedd hi’n ôl yn Abertawe. Ymddengys ei bod yn bur enwog; cyhoeddwyd ei dyddiaduron yn y South Wales Daily Post, a chafwyd fersiwn lawn iawn yn Llais Llafur. Byddai’n annerch am ei phrofiadau, a byddai’n ymddangos pan fyddai eraill yn siarad hefyd. Dangoswyd taflun llusern ohoni mewn gwisg ‘Serbaidd’ mewn darlith gan y llyfrgellydd poblogaidd Mr W. W. Young yn Ionawr 1917.

Ffynonellau: http://scottishwomenshospitals.co.uk/women/

Cyfeirnod: WaW0114

Adroddiad papur newydd

Adroddiad papur newydd,Cambrian Daily Leader, 18 Rhagfyr 1915

Elizabeth Clement

Darlun o Elizabeth Clement yn brif nyrs yn wyrcws Llanelli. Herald of Wales and Monmouthshire Recorder, 25ain Rhagfyr 1915.

Adroddiad papur newydd

Rhan gyntaf cyhoeddiadau’r South Wales Daily Post o ddyddiaduron Elizabeth, South Wales Daily Post 19eg a 26ain Chwefror 1916.

Elizabeth Clement gyda chydweithwyr a milwyr Serbaidd

Darlun o Elizabeth Clement, dydd Nadolig 1915, gyda chydweithwyr a milwyr Serbaidd. Mae’n sefyll yn y rhes gefn, trydedd o’r dde.

Adroddiad papur newydd

Adroddiad am ddarlith ar Serbia gan W.W.Young. Dangosir Elizabeth mewn gwisg Serbaidd. Cambria Daily Leader, 19eg Ionawr 1917.

Editha Elma (Bailey), Lady Glanusk (Sergison)

Man geni: Haywards Heath, Sussex

Gwasanaeth: ‘Gweithwraig weithredol yn y rhyfel’, Red Cross

Nodiadau: Ganed Arglwyddes Glanusk yn 1871 a phriododd 2il Farwn Glanusk yn 1890. O ddechrau’r rhyfel bu’n weithgar yn yr ymdrech ryfel, gan ysgrifennu’n ddibaid i annog menywod i annog eu gwŷr i ymrestru, ac yn galw am garcharu estroniaid o blith y gelyn. Hi oedd Llywydd y Groes Goch yn Sir Frycheiniog, (derbyniodd y CBE am hyn yn 1920), a bu’n dra gweithgar yn Ysbyty’r Groes Goch, Penoyre yn Aberhonddu. Lladdwyd dau o’i meibion yn y rhyfel, canol-longwr 17 oed oedd un ohonynt.

Cyfeirnod: WaW0228

Arglwyddes Glanusk

Arglwyddes Glanusk gyda metron a staff Ysbyty Penoyre, Aberhonddu.

Llythyr papur newydd

Llythyr i fenywod Sir Frycheiniog a gyhoeddwyd yn y Brecon County Times, 5ed Tachwedd 1914

Llythyr paur newydd

Llythyr am Beryglon y Gelyn Estron a gyhoeddwyd yn y Brecon County Times 25ain Mawrth, 1915

Cerdyn cofnod y Groes Goch

Cerdyn cofnod y Groes Goch yn manylu ar wasanaeth Arglwyddes Glanusk

Cerdyn cofnod y Groes Goch (cefn)

Cerdyn cofnod y Groes Goch yn manylu ar wasanaeth Arglwyddes Glanusk (cefn)

London Gazette

Datganiad yn nodi gwobrwyo Arglwyddes Glanusk a’r CBE (Atodiad) 30ain Mawrth 1920

Elizabeth Beatrice Cope

Man geni: Sir Gaerhirfryn, c.1871

Gwasanaeth: Mam

Nodiadau: Trigai Beatrice Cope gyda’i g?r George yn Nhryleg, Sir Fynwy. Cyn hynny roeddent wedi byw yn Sir Ddinbych. Yma gwelir hi mewn ffotograff gyda’i mab ieuengaf George, a elwid yn Eric. Roedd e’n ail lefftenant dros dro yn 2il Gatrawd (1st Tyneside Scottish) Ffiwsilwyr Northumberland. Mae’n debyg i’r darlun gael ei dynnu’n union cyn i Eric gael ei anfon i Ffrainc yn Ionawr 1916. Lladdwyd Eric ar ddiwrnod cyntaf Brwydr y Somme, 1af Gorffennaf 1916. Dim ond 18 mlwydd oed ydoedd.

Cyfeirnod: WaW0069

Beatrice Cope gyda’i mab Eric

Beatrice Cope gyda’i mab Eric, efallai ddechrau 1916