Pori'r casgliad
Trefnwyd yn ôl galwedigaeth
Margaret Williams
Man geni: Caergybi
Gwasanaeth: Stiwardes, 1914 - d
Marwolaeth: 1916-11-03, SS Connemara, Drowning / Boddi
Cofeb: Cofeb Ryfel, Caergybi, Ynys Mon
Nodiadau: 32 oed. Suddwyd SS Connemara mewn gwrthdrawiad gyda llong gario glo Retriever. Dwedwyd bod MW ar ei shifft olaf cyn ei phriodas. Ni chafwyd hyd i'w chorff.
Ffynonellau: https://sites.google.com/site/holyheadwarmemorial19141918/home/ss-connemara/margaret-williams-stewardess
Cyfeirnod: WaW0067
Louisa Parry
Man geni: Gaergybi
Gwasanaeth: Stiwardes, CPSPCo, 1914 - 1918
Marwolaeth: 1918/10/10, RMS Leinster, Drowning/Boddi
Cofeb: Cofeb Rhyfel, Gaergybi, Ynys Mon
Nodiadau: 22 oed. Trawyd RMS Leinster gan dorpido ar Fôr yr Iwerydd. Bu farw LP ynghyd â Hannah Owen.
Ffynonellau: http://1914-1918.invisionzone.com/forums/index.php?/topic/3929-wanted-photos-nationwide/&page=19
Cyfeirnod: WaW0042
Martha Emily Jenkins
Man geni: Lerpwl
Gwasanaeth: Stiwardes, SS Aguila
Marwolaeth: 1915/03/27, SS Aguila / ger yr glannau Sir Benfro, Drowning / Boddi
Cofeb: Cofeb Tower Hill, Llundain
Nodiadau: Ganwyd Martha Jenkins yn Lerpwl ond i deulu Cymreig. Bu’n stiwardes ar SS Aguila a oedd yn masnachu rhwng Lerpwl a’r Ynysoedd Dedwydd. Trawyd y llong gan dorpido o long danfor Almaenig oddi ar arfordir Sir Benfro. Collwyd wyth o bobl gan gynnwys teithwraig na wyddys pwy oedd hi.
Ffynonellau: http://www.benjidog.co.uk/Tower%20Hill/WW1%20Agenoria%20to%20Alaunia.html#Aguila
Cyfeirnod: WaW0173
Adroddiad papur newydd
Rhan o adroddiad am suddo’r SS Aguila, Abergavenny Chronicle 2ail Ebrill 1915
Mary Elizabeth Jones
Man geni: Llanfairfechan
Gwasanaeth: Stiwardes, Cunard Steam Ship Company, \\\'Many years\\\'
Marwolaeth: 1915/05/17, Achos anhysbys
Cofeb: Cofeb Forol Fasnachol i’r rhai a gollwyd , Tower Hill, Llundain
Ffynonellau: http://www.liverpoolmuseums.org.uk/maritime/visit/floor-plan/lusitania/people/peoples-stories.aspx?id=15547
Cyfeirnod: WaW0256
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am ymweliad Nyrs Edwards â’i chartref, Yr Adsain 27ain Chwefror 1917.
Mary Elizabeth (May) Jones
Man geni: Llanfairfechan
Gwasanaeth: Stiwardes, Cunard Steam Ship Company
Marwolaeth: 1915/05/17, SS Lusitania, Drowning / Boddi
Cofeb: Cofeb Forol Fasnachol i’r rhai a gollwyd , Tower Hill, Llundain
Nodiadau: Bu May yn brif stiwardes gyda chwmni Cunard Steam Ship am sawl blwyddyn. Boddodd yn 43 oed pan darawyd yr SS Lusitania â thorpido ar 17eg Mai 1917. Boddwyd 14 stiwardes arall hefyd, yn eu plith Jane Howdle [qv]. Goroesodd wyth. Claddwyd hi gyda’r gweddill ohonynt ym mynwent Old Cobh, Queenstown, Iwerddon.
Ffynonellau: http://www.liverpoolmuseums.org.uk/maritime/visit/floor-plan/lusitania/people/peoples-stories.aspx?id=15547
Cyfeirnod: WaW0261
Mary (Polly) Phillips
Man geni: Abertawe ?
Gwasanaeth: Stiwardes, Cunard
Nodiadau: Roedd Polly Phillips wedi bod yn stiwardes gyda chwmni Cunard ers tua 1911 ac wedi ei lleoli yn Glasgow, Roedd hi ar fwrdd y Lusitania pan ymosodwyd arni ar 7fed Mai 1915. Roedd hi’n ansicr ar y dechrau a oedd hi wedi ei boddi ai peidio ond cyrhaeddodd y newyddion da pan oedd ei brawd a’i deulu yn yr eglwys yn Abertawe.
Cyfeirnod: WaW0276
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am oroesiad Polly Phillips, stiwardes ar y Lusitania. Cambria Daily Leader 10 May 1915
Margaret Elizabeth Foulkes (née Hughes)
Man geni: Sandycroft, Sir y Fflint
Gwasanaeth: Stiwardes, S S Lusitania, 1915
Marwolaeth: 1915/07/05, Drowning / Boddi
Cofeb: Cofeb Forol Fasnachol i’r rhai a gollwyd, Llundain
Nodiadau: Ganwyd Margaret Foulkes yng Nghymru a’i magu yn Lerpwl. Roedd yn weddw ac wedi gweithio ar y Lusitania cyn ei mordaith olaf; ymddengys bod stiwardesau yn cael eu cyflogi bob yn fordaith. Cafodd ei boddi pan drawyd y llong gan dorpido ar Fai 7fed 1915, roedd hi’n 42 oed. Ni chafwyd hyd i’w chorff.
Cyfeirnod: WaW0324
Margaret Haig Thomas (Mrs/Lady Mackworth, Lady Rhondda)
Man geni: Llundain
Gwasanaeth: Swffragét, menyw fusnes, Comisiynydd a Rheolwraig, golygydd a chyhoeddwraig, Women’s National Service Department, Ministry of
Marwolaeth: 1958/07/20, Llundain, Achos anhysbys
Nodiadau: Ganwyd Margaret Haig Thomas yn 1883, yn unig ferch i D.A.Thomas AS, Is-iarll y Rhondda a’i wraig Sybil. Roedd cartref y teulu yn Llanwern. Cefnogai’r teulu ryddfreinio menywod, ac ymunodd Margaret â’r WSPU yng Nghasnewydd yn 1909, gan ddatgblygu’n fwyfwy milwriaethus. Ym Mehefin 1913 treuliodd chwe niwrnod yng Ngharchar Brynbuga oherwydd iddi geisio llosgi bocs postio yng Nghasnewydd. Cefnogai’r rhyfel i’r carn ond nid oedd yn cytuno â jingoistiaeth eithafol Emmeline a Christabel Pankhurst. Ar ôl gweithio dros ffoaduriaid o Wlad Belg ar ddechrau’r rhyfel, roedd yn teithio i Efrog Newydd ar fwrdd y Lusitania gyda’i thad pan ymosodwyd ar y llong gan yr Almaenwyr ar 7fed Mai 1915. Goroesodd Margaret a’i thad, ond bu hi’n anymwybodol yn y dŵr am dros ddwy awr [clicliwch ar y cyswllt i weld ei hadroddiad hi a recordiwyd yn 1950 http://www.bbc.co.uk/programmes/p02qvqwp]. Yn 1916 dechreuodd weithio dros Weinyddiaeth y Gwasanaeth Cenedlaethol yng Nghymru, a Llundain, a daeth yn Gomisiynydd Gwasanaeth Cenedlaethol Menywod yng Nghymru a Sir Fynwy yn gynnar yn 1917, gyda’r cyfrifoldeb dros annog merched a menywod i fyd amaeth. Cyn hir roedd yn recriwtio’n drwm dros annog merched ifanc i ymuno â’r WAAC, yn enwedig i gael rhai i weithio yn glercod y fyddin yn Ffrainc. Roedd angen menywod hefyd ar wasanaethau newydd y WRNS a’r WRAF. Yn Chwefror 1918 penodwyd hi yn Brif Reolwraig Adran y Menywod o Weinyddiaeth y Gwasanaeth Cenedlaethol. Pan fu farw ei thad yn 1918, etifeddodd Margaret y teitl Arglwyddes Rhondda. Parhaodd ym myd busnes a bywyd cyhoeddus am sawl blwyddyn wedi’r rhyfel.
Ffynonellau: Angela V John Turning the Tide’, Parthian Books 2013 http://www.bbc.co.uk/programmes/p02qvqwp
Cyfeirnod: WaW0257
Hysbyseb papur newydd
Hysbyseb papur newydd am gyfarfod yn Aberhonddu i’w annerch gan Arglwyddes Mackworth. Brecon County Times 12th April 1917
Adroddiad papur newydd
Adrna gyntaf adroddiad hir am brofiadau Arglwyddes Mackworth yn suddo’r Lusitania. Cambrian Daily leader 10fed Mai 1915. Adroddiad llawn – gweler:rnhttp://newspapers.library.wales/search?alt=full_text%3A%22Lady%22+AND+full_text%3A%22Mackworth%22&range%5Bmin%5D=1915-1-01T00%3A00%3A00Z&range%5Bmax%5D=1915-12-31T00%3A00%3A00Z&page=5rn
Adroddiad papur newydd
Adoddiad am ryddhau Mrs Mackworth o Garchar brynbuga. Aberdare Leader 19eg Gorffennaf 1913
Ffotograff o glercod WAAC
FFotograff o glercod WAAC newydd eu recriwtio ar risiau Llysoedd Barn Caerdydd, mehefin 1917. Maent ar fin ymadael am Ffrainc. Mae Margaret Mackworth yn y blaen ar y dde.
Welsh Outlook
Erthygl Margaret Mackworth am Wasanaeth Cenedlaethol i Gymraesau, yn y cylchgrawn Welsh Outlook, Cyf. 4, rhif 7, Gorffennaf 1917
Hysbyseb papur newydd
Hysbyseb am arddangosfa Wythnos Gwaith Rhyfel Menywod a gynhaliwyd yn siop Howells, Caerdydd, Ebrill 1918.
Dorothea Adelaide Lawry Pughe Jones
Man geni: Surrey
Gwasanaeth: Swffragydd, Prif Swyddog,, VAD, 1914 - 1920
Marwolaeth: 1955, Achos anhysbys
Nodiadau: Ganwyd Dorothea Pughe Jones yn 1875, ac etifeddodd Ynysgain, Cricieth oddi wrth ei thad yn 1897. Wedi iddo farw aeth hi i Brifysgol Rhydychen i astudio hanes, ac yna ddiploma mewn ethnograffeg. Enillodd wobr yn Eisteddfod Genedlaethol 1901 am werslyfr ar hanes Cymru. Yn 1902 roedd yn un o dîm Llywodraeth Prydain a fu’n archwilio i addysg yng ngwersyll-garcharau’r Boeriaid yn Ne Affica. Yn 1910 roedd yn un o sylfaenwyr cangen Bangor a’r Cylch o Gymdeithas Rhyddfreinio Menywod (Women’s Suffrage Society). Ymunodd â’r VAD yn 1914, yn gyntaf yn Swyddog Cyflenwi yng Nghaernarfon, ond gwirfoddolodd i wasanaethu yn Ffrainc yn 1915. Hi oedd Prif Swyddog yr Hotel des Anglaises, hostel ar gyfer perthnasau swyddogion wedi eu hanafu yn Le Touquet, Ffrainc, ac am hyn enillodd yr MBE. Pan oedd yn Ffrainc cafodd ei phenodi yn warden Eglwys yng Nghricieth, er bod rhai’n gwrthwynebu am ei bod yn ‘foneddiges’. Yn Nhachwedd 1918 cafodd ei hanfon i Salonica yn Brif Bennaeth y VAD, tan Fai 1920. Ar ôl dychwelyd cafodd ei hanfon gan y Llywodraeth i ymchwilio’r cyfleoedd i fenywod yn Awstralia.
Ffynonellau: GB 0210 YNYSGAIN - Pughe-Jones of Ynysgain Collection of Deeds and Papers National Library of Wales Women members and witnesses on British Government ad hoc Committees of Inquiry Elaine Harrison, London School of Economics, Doctor of Philosophy, 1998.
Cyfeirnod: WaW0320
Cerdyn cofnod y Groes Goch
Cerdyn cofnod y Groes Goch Dorothea Pughe Jones. Roedd ganddi dri cherdyn i gyd.
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am wobr eisteddfodol Dorothea Pughe Jones Cambrian News 23ain Awst 1901.
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am ddychweliad Dorothea Pughe Jones o dde Affrica. Cambrian News 8fed Mai 1903.
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am gyfarfod cyffredinol blynyddol cangen Bangor a’r Cylch o’r Gymdeithas Rhyddfreinio Menywod (Women’s Suffrage Society). North Wales Express 2il Rhagfyr 1910.
Cerdyn post
Cerdyn post o’r Hotel des Anglaises, hostel y VAD yn Le Touquet, yr oedd Dorothea Pughe Jones yn ei rhedeg.
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am benodi Dorothea Pughe Jones yn warden Eglwys. North Wales Chronicle 20fed Ebrill 1917.
Adroddiad papur newydd
Adroddiad o bapur newydd yn Awstralia am rôl Dorothea Pughe Jones yn yr ymchwiliad i’r cyfleoedd yn Awstralia i fenywod o’r DU. The Advertiser 10fed Ionawr 1920 Adelaide De Awstralia.
Janet Jones
Man geni: Llanrwst
Gwasanaeth: Swyddog Cyflenwi, WRAF
Cofeb: Cofeb Rhyfel, Llanrwst, Conwy
Nodiadau: 28 mlwydd oed. Claddwyd hi yn Mynwent Seion, Capel y Methodistiaid Calfinaidd, Llanrwst
Cyfeirnod: WaW0141