Pori'r casgliad
Trefnwyd yn ôl dyddiad marwolaeth
Frances Mary Dulcie Llewellyn-Jones
Man geni: Llandow
Gwasanaeth: Gyrwraig, WRAF, 1918:11:13
Marwolaeth: Ysbyty Milwrol Mexborough, Yorkshire, Influenza / Y Ffliw?
Cofeb: Nghladdfa Christchurch, , Casnewydd, Sir Fynwy
Nodiadau: 22 mlwydd oed. Merch y Parch. David Ernest Llewellyn-Jones a Frances Eliza Sophia o Ficerdy Maendy, Casnewydd.
Cyfeirnod: WaW0093
Margaret Ann Lloyd
Man geni: Treforys 1894
Gwasanaeth: Gweithwraig mewn Ffatri Arfau Rhyfel
Nodiadau: Margaret Ann Lloyd o Dreforys (ar y chwith) a ffrind (anhysbys) pan oeddent yn gweithio yn Ffatri Ffrwydron Rhyfel Mannesman yn cynhyrchu sieliau yn Nhreforys - oedran 20au cynnar tua 1914-8
Cyfeirnod: WaW0084
Margaret Ann Lloyd (L) a ffrind
Margaret Ann Lloyd (yn eistedd) a ffrind, Ffatri Ffrwydron Mannesman, Treforys, tua 1915 neu 1916
Gertrude Madley
Man geni: Llanelli, 1892
Gwasanaeth: Nyrs staff, QAIMNS Reserve / Wrth gefn, September 1916 - May 1920
Nodiadau: Roedd Gertrude Madley yn ferch i rolerwr yn y gwaith tun, a gweithiai yn y gwaith hwnnw cyn hyfforddi’n nyrs yn Abertawe yn 1913. Ymunodd â Gwasanaeth (wrth gefn) Nyrsio Milwrol Ymerodrol y Frenhines Alexandra yn nyrs staff ym mis Medi 1916. Yn ddim ond tair ar hugain oed roedd ymhlith y nyrsys ieuengaf i wasanaethu gyda’r Adfyddin yn ystod y Rhyfel Mawr. Gwasanaethodd ym Malta i ddechrau ac yna yn Ffrainc, 1918 – 1920.
Ffynonellau: http://greatwarnurses.blogspot.co.uk/2014/09/from-small-acorns-mighty-oaks-grow.html
Cyfeirnod: WaW0098
Alice Meldrum
Man geni: Trefor, Llangollen, 1880
Gwasanaeth: Nyrs staff, QAIMNS Reserve / Wrth gefn, 1914 - 1920
Nodiadau: Goroesodd Alice Meldrum pan suddodd Llong Ysbyty HMHS Anglia ar 17eg Tachwedd 1915. Roedd y llong yn cario dynion clwyfedig o Boulogne i Folkestone pan drawodd ffrwydryn. Yn ei hadroddiad disgrifia Alice sut y carion nhw gymaint â phosibl i fyny ar y dec, a sut y taflodd y rhai oedd yn gallu eu hunain i’r môr. Gostyngwyd eraill i fad achub, ond yn anffodus dim ond un bad y llwyddwyd i’w ostwng gan fod y llong yn suddo mor gyflym. Cadwodd y cleifion eu pennau’n rhyfeddol, meddai. Doedd dim panig o gwbl, a phan gofir eu bod yn dioddef o aelodau wedi’u torri, clwyfau difrifol a thrychiadau ym mhob achos bron, mae’n destament i’w gwir ysbryd, eu gwroldeb a’u dewrder, oherwydd mae’n rhaid eu bod yn dioddef poenau arteithiol. Pan oedd y criw yn hollol fodlon nad oedd yn bosibl o gwbl i gael rhagor o gleifion allan, oherwydd erbyn hyn roedd trwyn y llong wedi mynd dan y d?r, a dim ond y starn uwchben y d?r, gyda’r propelorau yn troi’n gyflym tu hwnt ac yn ein dallu ag ewyn, yna aethant i lawr ar y llyw a neidio i’r môr. Achubwyd tri chant o’r clwyfedig a’r criw gan longau’r llynges a llongau eraill a oedd yn yr ardal. Disgrifia Alice ochr ddoniol y sefyllfa hefyd, oherwydd bydden nhw wedi edrych yn rhyfedd iawn yn y dilladach gwahanol a gawsent gan swyddogion a dynion y llongau distryw, a wnaeth bopeth y gallent i ofalu amdanynt. Pwysleisia nad yw 40 munud yn y d?r yn Nhachwedd y math o ymdrochi y byddai llawer yn dewis ei wneud. Ar ôl pryd da o fwyd ar y Trên Ambiwlans, cyn pen dim roeddent ar eu ffordd i Lundain. Enillodd Alice Meldrum y Groes Goch Frenhinol ac ysgrifennodd adroddiad byr am ei phrofiadau. Treuliodd weddill y Rhyfel yn gweithio mewn ysbytai maes yn Ffrainc.
Ffynonellau: http://greatwarnurses.blogspot.co.uk/2009/11/sinking-of-hospital-ship-anglia.html
Cyfeirnod: WaW0101
Mary Morgan (née Corfield)
Man geni: Abertawe c.1890
Gwasanaeth: Nyrs, VAD
Nodiadau: Bu’r siaradwraig yn nyrsio yn adeilad yr YMCA yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf. Gweithient o 6 y bore tan 2 y prynhawn. Ymhen amser cawsant ystafelloedd sengl i fyny’r grisiau gan weithio o 6 tan 10.30 a chael cinio canol dydd. Gweithient yn galed iawn a gwneud fel y dywedid wrthynt. Roedd swyddogion y fyddin, ac roedd yn rhaid iddynt ddilyn eu gorchmynion e.e. sefyll i fyny. Aeth hi i’r wyrcws (ar Mount Pleasant) i ddechrau hyfforddi a bu wedyn yn ward ddamweiniau Ysbyty Abertawe - gwelon nhw lawer yno. Ai’r milwyr yn syth i’r YM o’r dociau neu’r orsaf, gan osgoi Llundain, fe ymddengys. Gwelon nhw anafiadau difrifol. Un peth roedd hi’n ei gasáu (doedd gwaed ddim yn ei phoeni) - oedd rhoi rhwymynnau ar socedi gwag llygaid. Roedden nhw’n gweithio’n galed.Doedd dim llawer ar gyfer merched ifanc - roedd rhai yn gyrru ceir … ac yn gwisgo caci. Doedd ei thad byth yn gadael iddi adael cartref, ond roedd nyrsio yn ystod y rhyfel yn wahanol. Rhoddodd e lwfans da o £60 y flwyddyn iddi. Cynghorodd hi i edrych ar ei hôl ei hun a pheidio mynd i ddyled. Roedd hi’n caru (nyrsio). Roedden nhw’n tynnu’u pwysau. Roedd yn rhaid iddynt gymryd gorchmynion oddi wrth bobl y byddent wedi codi’u trwynau arnynt gynt. Dim ond Minteioedd Atodol Gwirfoddol (VADs) oedden nhw. Rhyfel yw rhyfel. Cadwon nhw mewn cysylltiad â llawer o’r dynion.
Ffynonellau: Recorded at Bloomfield Care Home, Sketty by Jenny Sabine, c. 1990
Cyfeirnod: WaW0124
M Jane Owen
Gwasanaeth: Gweithwraig mewn Ffatri Arfau Rhyfel
Cofeb: Senotaff, Abertawe, Morgannwg
Cyfeirnod: WaW0041
Doris Patterson
Man geni: Abertawe
Gwasanaeth: Gweithwraig mewn Ffatri Arfau Rhyfel
Nodiadau: 34 oed. Bu Doris Patterson yn dyst i’r ffrwydrad a laddodd Gwenllian Williams ac Eleanor Thomas. Ni chafodd niwed er mai dim ond ‘dwy lath i ffwrdd ‘ yr oedd hi.
Cyfeirnod: WaW0095
Adroddiad tyst am ffrwydrad
Adroddiad papur newydd; adroddiad tyst – Doris Patterson o ffrwydrad, South Wales Daily Post 18 Ionawr 1919
A M Davies
Man geni: Llanharan
Gwasanaeth: Nyrs, Not known / anhysbys, 1915 - 1918 ?
Nodiadau: Treuliodd Miss Davies, a oedd yn nyrs broffesiynol, 18 mis yn gynnar yn y rhyfel yn Ysbyty’r Arglwyddes Hadfield yn Wimereux, Ffrainc (yn ddiweddarach Ysbyty Rhif 5 y Groes Goch Brydeinig). Yna gweithiodd yn yr Ysbyty Gymreig yn Netley. Gwobrwywyd hi â’r Groes Goch Brydeinig yn Ionawr 1918.
Cyfeirnod: WaW0393
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am wobrwyo Nyrs A M Davies â’r Groes Goch Brydeinig. Glamorgan Gazette 18 Ionawr 1918
Ladas May (Known as Gladys WAAC / in Gelwid yn Gl Powell ( later Pritchard)
Man geni: Cwmaman
Gwasanaeth: Gweithwraig, WAAC/QMAAC, 24/05/1918 - 11/02/1920
Nodiadau: Roedd Ladas Powell dan oedran pan ymunodd â’r WAAC. Bu’n gwasanaethu yng ngwersyll Stonar, ger Sandwich, swydd Caint. Cadwodd Ladas, neu Gladys fel y’i gelwid yn y WAAC) albwm o luniau a dogfennau yn ogystal â chyfraniadau gan ffrindiau a chydweithwyr.
Cyfeirnod: WaW0044
Arvona (Fona) Powell Jones
Man geni: Gorseinon 10fed Gorffennaf 1913
Gwasanaeth: Plentyn
Nodiadau: Cadarnhaodd Fona ei chyfeiriad a’i dyddiad geni: Gorffennaf 10fed 1913. Adroddodd stori am ei mam adeg y Rhyfel Byd Cyntaf yn gofyn iddi, pan gafodd ei thad ‘call-up’, ‘ Ych chi ddim am i’ch tad fynd i ryfel ych chi?’ a hithau’n ateb ‘Ww - ydw!’ achos roedd hi wedi gweld ei hwncwl – ac yntau ar y môr - mewn iwnifform a chwisl am ei wddwg. Credai y byddai ei thad felly yn cael chwisl ac iwnifform hefyd. Felly roedd wrth ei bodd i feddwl y byddai ei thad yn cael iwnifform a chwisl. Ond mae’n cofio wyneb ei mam yn cwympo ‘O! oedd hi’n siomedig ofnadw bo fi wedi gweud bo fi’n moyn i 'nhad fynd i ryfel.’ Ond roedd ei thad yn gweithio yn y gwaith dur ac roedd angen dur adeg y rhyfel ac felly yno fuodd e drwy’r rhyfel. Ond roedd ei thad yn gweithio yn y gwaith dur ac roedd angen dur adeg y rhyfel ac felly yno fuodd e drwy’r rhyfel.Enwau ei rhieni oedd Mary Ann Powell a Richard Jones; ei thad o Gydweli a’i mam o ardal Gorseinon. Bu ei thad yn gweithio yn y gwaith dur yng Nghydweli hefyd.Sonia hefyd am wncwl iddi, Brynmor, oedd yn y llynges ond roedd yn gas ganddo’r rhyfel. Ar derfyn y rhyfel rhoddodd e’i ddillad llynges i’w mam a dweud wrthi am wneud beth fynnai hi â nhw. Gwnaeth hithau ffrog i Fona o’r bell-bottoms - o ‘serge’ ac ychwanegodd flodau yn addurn. Byddai’n ei gwisgo drwy’r amser - i’r capel a phopeth. Roedd hi tua 5-6 oed ar y pryd. Mae’n cofio ei gwisgo a siglo ar gangen colfen ynddi. Collwyd brawd ei mam (Tom – 1915 o restr achau’r teulu) yn ystod y Rhyfel – o deiffoid pan oedd yn Crystal Palace. Mae llun ganddi o briodas adeg y Rhyfel a’r dynion mewn du i gyd i’w goffáu. Cafodd brawd arall ei mam (Baden) ei alw i fyny ond pan gyrhaeddodd y lle bwyta roedd platiau yn hedfan ar hyd y lle oherwydd roedd y Cytundeb Heddwch newydd gael ei arwyddo. A dyna’r cyfan welodd e o’r rhyfel. Cofia Fona hefyd sut y bu i’w mam, dros gyfnod y rhyfel, symud y model o eryr a oedd ar ben cloc tad-cu’r teulu a’i storio mewn dror, gan ei fod yn symbol ac atgof o’r Almaen. Ar derfyn y rhyfel rhoddwyd yr eryr yn ôl yn ei le priodol ar ben y cloc! rn ‘Mae cof yn beth od on’d yw e!’
Ffynonellau: fona_jones_gorseinon.wave_sound
Cyfeirnod: WaW0075
Priodas deuluol yn dangos Fona Jones yn aneglur ar y chwith rhes flaen.
Priodas deuluol yn dangos Fona Jones yn aneglur ar y chwith rhes flaen. Mae’r dynion i gyd mewn du i fwrnio marw ewyrth Fona, Tom a fu farw yn 1915