Pori'r casgliad

Trefnwyd yn ôl dyddiad marwolaeth

Oliver Annie Wheeler

Man geni: Aberhonddu

Gwasanaeth: Addysgwraig a Seicolegydd

Marwolaeth: 1963, Achos anhysbys

Nodiadau: Addysgwyd Olive Wheeler yn Aberhonddu yn 1885 a mynychodd Ysgol Sir y Merched yno. Mae’n amlwg ei bod yn gyn-ferch i fri yn yr ysgol hi roddodd anerchiad yn ystod dathliadau’r brifathrawes, Miss Davies yn 1917. Bu’n fyfyrwarig yng Ngholeg Prifysgol Aberystwyth gan ennill gradd BSc in 1907 ac MSc yn 1911, a gwasanethodd yn Llywydd Cyngor Cynrychioliadol Y Myfyrwyr. Yna gadawodd am Goleg Bedford Llundain lle’r enillodd ei doethuriaeth. Ni wnaeth ddychwelyd i Gymru tan ddechrau’r 20einiau. Olynodd Millicent MacKenzie [qv] yn Ymgeisydd Llafur Prifysgolion Cymru yn etholiad 1922 a daeth yn Athro Addysg yng Nghaerdydd yn 1925. Yn 1914 dyrchafwyd hi’n Fonesig am ei gwasanaeth i Addysg

Ffynonellau: https://biography.wales/article/s2-WHEE-ANN-1886\\r\\nhttps://blogs.cardiff.ac.uk/cuarm/inspirational-people-1-dame-olive-wheeler

Cyfeirnod: WaW0452

Olive Wheeler

Llun o Olive Wheeler, pan oedd yn fyfyrwraig MSc yn Aberystwyth mae’n debyg.

Adroddiad papur newydd

Adroddiad am bresenoldeb Olive Wheeler yn nathliadau Ysgol Sir Aberhonddu. Brecon and Radnor Express 2 Awst 1917.

Dame Olive Wheeler

Llun o’r Fonesig Olive Wheeler, 1950

Sarah Ann Harry (née Rees)

Man geni: Clydach, Cwmtawe

Gwasanaeth: Clerc signalau , 1917-Tachwedd 1918 / 1917 - No

Marwolaeth: 1964, Achos anhysbys

Nodiadau: Ganwyd Sarah Rees yn 1890 a bu’n gweithio yn delegraffydd yn Abertawe cyn ymuno â’r WAAC yn 1917. Bu’n gwasanaethu yn signalydd yn Ffrainc. Tra yno priododd ei dyweddi, Evan John Harry, a oedd yn gwasanaethu gyda Chorfflu’r Ambiwlans Maes. Cyn y rhyfel roedd e’n Brifathro Ysgol Gyngor Ynystawe. Cerddodd i mewn i’r caffe lle roedd hi gyda’i ffrindiau a gofyn iddi ei briodi yn y fan a’r lle. Cynhaliwyd y briodas mewn eglwys fechan yn Étaples. Ar ôl priodi bu’n rhaid i Sarah Harry ymddiswyddo o’r WAAC. Diolch yn fawr i Nia Richards.

Cyfeirnod: WaW0376

Sarah Ann Harry

Sarah Ann Harry, signalau y WAAC

Sarah Ann Harry

Sarah Ann Harry yng ngwisg swyddogol lawn yr awyr agored.

Signalwyr y WAAC

Signalwyr y WAAC. Mae Sarah Ann Harry yn eistedd yn y rhes ganol, yr ail o’r dde.

Adroddiad papur newydd

Adroddiad am briodas Sarah ann Harry a’i dychweliad o Ffrainc. Llais Llafur 23 Tachwedd 1918.

Mary Edith (Minnie) Jones

Man geni: Llanfrothen

Gwasanaeth: Arolygwraig Menywod , HM Factory Penrhyndeudraeth, 1916? - 1918

Marwolaeth: 1964, Achos anhysbys

Nodiadau: Roedd Minnie Jones yn chwaer i Bessie Jone [qv]. Cafodd ei phenodi yn Arolygwraig Menywod yn ffatri Arfau Rhyfel Penrhyndeudraeth, yn 1916 mae’n debyg pan ailagorodd ar ol ffrwydrad a chenedlaetholi. Yn Medi 1918 dangosodd Mrs Lloyd George o gwmpas y gweithfeydd pan ddaeth hi i agor YWCA newydd yn gysylltiedig a’r ffatri. Pan orffennwyd cynhyrchu ffrwydron yn Rhagfyr 1918 cyflwynwyd powlen arian i Minnie gan fenywod ffatri HM fel arwydd o’u hedmygedd ohoni a gwerthfawrogiad o’r holl garedigrwydd. Minnie oedd yn derbyn llythyrau Bessie Jones o Ffrainc. Yn ddiweddarach daeth yn Ynad Heddwch.

Cyfeirnod: WaW0441

Adroddiad papur newydd

Adroddiad am ymweliad Mrs Lloyd George â Ffatri HM Penrhyndeudraeth. North Wales Chronicle 13 Medi 1918.

Adroddiad papur newydd

Adroddiad am gyflwyno powlen arian i ‘Miss ME Jones, Supervisor’ North Wales Chronicle 13 Rhagfyr 1918

Cecelia Mildred (Cissie) Owens (née Smith)

Man geni: Abertawe

Gwasanaeth: Mam

Marwolaeth: 1966, Abertawe, Achos anhysbys

Nodiadau: Symudodd Cecelia a’i gŵr Hubert Owens ynghyd â’i dau fab Ronald a Reginald i UDA yn 1909. Roedd hi a’r bechgyn yn dychwelyd ar y Lusitania, gyda’i brawd Alfred Smith, ei wraig Elizabeth a’u plant Helen [qv] a’r baban Hubert. Gwahanwyd y ddwy set o rieni a’r plant ar ôl y ffrwydrad a Cecelia a’i nith Helen oedd yr unig oroeswyr. Achubwyd Helen gan ohebydd o Ganada, tra llwyddodd Cecelia, a allai nofio, arnofio gyda chymorth gwregys achub a chafodd ei hachub gan gwch pysgota ar ôl rhai oriau yn y dŵr. Cafodd ei hadnabod gan Helen mewn gwesty yn Queenstown, Iwerddon, lle’r aethpwyd â’r goroeswyr. Dychwelodd Cecelia i UDA gyda’i gŵr, ond dychwelasant i Abertawe yn yr 1930au.

Ffynonellau: https://www.garemaritime.com/lusitania-part-4-families/http://www.rmslusitania.info/people/second-cabin/cecelia-owens/

Cyfeirnod: WaW0294

Cecelia a Hubert Owens

Llun o Cecelia a Hubert Owens a dynnwyd yn Pennsylvania. rnGare Maritime, Trwy garedigrwydd Carol Keeler.rn

Ronald a Reginald Owens, Helen Smith

Llun o Ronald a Reginald Owens, a’u cyfnither Helen Smith. Gare Maritime, Courtesy of Carol Keeler.

Adroddiad papur newydd

Rhan o adroddiad am brofiadau Cecelia Owens ar y Lusitania. Cambrian Daily Leader 11egMai 1915.

Megan Arfon Lloyd George

Man geni: Cricieth

Gwasanaeth: Merch ysgol, gwleidydd yn ddiweddarach

Marwolaeth: 1966/05/14, Achos anhysbys

Nodiadau: Notes [En] For the first few years of her life Megan lived in the family’s Welsh-speaking home in Criccieth. When she was 4 her father Lloyd George became Chancellor of the Exchequer, and the family from then on split their time between 11 (later 10) Downing Street and North Wales. From an early age she appeared with her father at public events. In February 1919, when she was 17, she accompanied him to the Paris Peace Conference. Her presence created something of a stir, though she was in fact at school in Paris too. Later she wrote ‘I’ve had politics for breakfast, lunch, tea and dinner all my life.’ In 1928 she became Wales’s first woman Member of Parliament, for Anglesey.rnNotes [Cy] Yn ystod ei blynyddoedd cynnar roedd Megan yn byw gyda’i theulu o Gymry Cymraeg yng Nghricieth. Pan oedd yn 4 oed daeth ei thad David Lloyd George yn Ganghellor y Trysorlys, ac wedi hynny rhannai’r teulu ei amser rhwng 11 (wedyn 10) stryd Downing a gogledd Cymru. O oedran cynnar byddai’n ymddangos gyda’i thad mewn digwyddiadau cyhoeddus. Yn Chwefror 1919, pan oedd hi’n 17 oed, aeth gydag e fi Gynhadledd Heddwch Paris. Gwnaeth hynny gryn argraff, er ei bod mewn gwirionedd yn yr ysgol ym Mharis hefyd. Yn ddiweddarach ysgrifennodd ‘Rwyf wedi cael gwleidyddiaeth i frecwast, cinio, te a swper ar hyd fy mywyd.’ Yn 1928 hi oedd y fenyw gyntaf i ddod yn Aelod Seneddol dros Gymru a hynny yn Sir Fôn. rn

Ffynonellau: A Radical Life: Biography of Megan Lloyd George, 1902-66. Mervyn Jones

Cyfeirnod: WaW0434

Llun papur newydd

Megan Lloyd George yn 7 oed yn canfasio gyda’i thad.

Adroddiad papur newydd

Adroddiad am Megan yn agor estyniad i feithrinfa yn y Claremont Central Mission. Evening Express 15 Awst 1910

Adroddiad papur newydd

Adroddiad ar fywyd cymdeithasol byrlymus Megan ym Mharis Llangollen Adevrtiser 7 Chwefror 1919.

Llun

Megan Lloyd George yn ymgyrchu, 1920au

Ann (Annie) Louisa Handley

Man geni: Llanmyddyfri

Gwasanaeth: Nyrs, VAD, 1914/12 - 1919/03

Marwolaeth: 1969, Achos anhysbys

Nodiadau: Roedd Annie Handley yn un o dair nyrs o Gymru yn gwasanaethu ar y llong ysbyty Britannic (chwaer long y Titanic). M A Harries a Nyrs Edwards oedd y ddwy arall. Goroesodd y tair pan drawyd y llong gan ffrwydryn yn y Môr Aegeaidd ar 21ain Tachwedd 1916 a suddo, gan golli 30 o fywydau o’r 1065 ar fwrdd y llong. Treuliodd weddill y rhyfel yn nyrsio yn Ffrainc.

Ffynonellau: https://livesofthefirstworldwar.org/lifestory/4956464

Cyfeirnod: WaW0254

Cerdyn cofnod y Groes Goch

Cerdyn y Groes Goch ar gyfer Annie Handley

adroddiad papur newydd

Adroddiad am oroesiad Ann Hardley

Cerdyn cofnod y Groes Goch (cefn)

Cerdyn y Groes Goch ar gyfer Annie Handley

Adroddiad papur newydd

Adroddiad am rodd i Annie Handley yn Williams Pantycelyn Memorial Vestry, Cambria Daily Leader 8fed Ionawr 1917

Annie Handley

Annie Handley VAD. Courtesy Alathea Anderssohn.

Annie Handley

Annie Handley yn ei hiwnifform awyr agored. Courtesy Alathea Anderssohn .

Catherine Jane (Kit) Evans (Grainger)

Man geni: Llanasa, Sir y Fflint

Gwasanaeth: Morwyn fferm , Womens Land Army

Marwolaeth: 1969, Achos anhysbys

Nodiadau: Roedd Catherine, a anwyd yn 1896, yn un o 10 o blant – 6 chwaer a 3 brawd. Yn 15 oed , yn 1911, roedd yn gweithio yn Nhafarn Afon Goch Inn, Trelogan. Yn 1917 ymunoddd â’r Fyddin Dir, a c ymddengys iddi gael ei hanfon i ardal Machynlleth. Yma, cwrddodd a phriododd Preifat G V Grainger o’r South Lancashire Regiment yn 1918. Diolch i Sue Hickman.

Cyfeirnod: WaW0448

Llun

Darlun o Catherine Evans yn ei gwisg Byddin Dir y Menywod gyda’i phedair chwaer, o’r chwith i’r dde Harriet, Rebecca, Sarah a Miriam.

Llun

Darlun o Catherine gyda’i darpar ŵr George Grainger

Isabella Lilian Mitchell

Man geni: Cattistock, Dorset

Gwasanaeth: Gweithwraig mewn cantîn, Gyrwraig Ambiwlans , French Red Cross, 1915 - 1918 ?

Marwolaeth: 1970, Swydd Caint , Achos anhysbys

Nodiadau: Unig ferch teulu o’r Alban a oedd wedi ymsefydlu yn Aberhonddu oed Isabella. A A Mitchell, Henadur ac YH oedd ei thad a gwirfoddolodd ei dau frawd yn swyddogion yn y fyddin. Yn mis Medi roedd yn gweithio yng Nghantîn y Groes Goch Ffrengig yng Ngorsaf Creil, i’r gogledd o Baris. Dywedir iddi dderbyn y Croix de Guerre yn haf 1918 am dair blynedd o wasanaeth i ambiwlans modur Byddin Ffrainc, ac yn arbennig am ei gwaith da yn Creil. Diolch i Marianne Last.

Cyfeirnod: WaW0395

Adroddiad papur newydd

Adroddiad am waith cantîn Isabella yn Creil, Ffrainc. Brecon County Times 2il Medi 1915.

Adroddiad papur newydd

Adroddiad am wobrwyo Isabella â’r Croix de Guerre. Brecon County Times 1af Awst 1918

Gyrwyr Ambiwlans

Darlun o yrwyr ambiwlans o Brydain, Ffrainc 1917.

Emily Charlotte Hill (Panichelli)

Man geni: Penarlâg, Sir y Fflint

Gwasanaeth: Nyrs, SWH, April – December 1915

Marwolaeth: 1970, Achos anhysbys

Nodiadau: Roedd Emily yn nyrs wedi ei hyfforddi, mae’n debyg, yn Ysbyty Elizabeth Garrett Anderson, Llundain. Ar ddechrau’r rhyfel efallai iddi nyrsio yn Ffrainc. Ymunodd ag Uned Mrs Stobart Cronfa Gymorth Serbia, a bu’n nyrsio yn yr ysbyty dan bebyll yn Kragujevac. Daliwyd Uned Mrs Stobart wrth i’r Serbiaid encilio, gyda’r fyddin a’r ffaoduriaid Serbaidd. Ffoasant dros fynyddoedd Montenegro ac Albania ganol gaeaf i’r arfordir lle aeth cwch â nhw i Brindisi yn yr Eidal. Enillodd Fedal ryfel Serbaidd ac Urdd Elusennol Serbia. Yn ddiweddarach yn ystod y rhyfel daeth yn fydwraig, ac yn y 1930au ymddengys iddi hyfoorddi’n feddyg. Diolch i Carol Coles.

Cyfeirnod: WaW0425

Cerdyn cofnod yr Groes Goch

Cofnod y Groes Goch ar gyfer Emily Hill

Adroddiad papur newydd

Adroddiad am wasanaeth Emily Hill a yn nodi iddi ennill y fedal Serbaidd a’r Urdd Elusennol. Flintshire Observer 21 Hydref 1915.

Rhestr Staff Ysbyty Stobart

Y rhestr o staff ar gyfer Ysbyty Stobart yn Kragujevac. Rhestrir Emily dan ‘Chwiorydd Nyrsio’. Noder enw Mabel Dearmer [qv]. Diolch i Carol Coles.

Kathleen Edithe Carpenter (Zimmermann)

Man geni: Swydd Lincoln

Gwasanaeth: Gwyddonydd, Biolegydd, Amgylcheddwraig , University College Aberystwyth

Marwolaeth: 1970, Cheltenham, Achos anhysbys

Nodiadau: Ganwyd hi yn 1891, Almaenwr oedd ei thad a Saesnes oedd ei mam. Newidiodd ei chyfenw o Zimmermann yn Kathleen Carpenter ar ddechrau’r Rhyfel Byd Cyntaf. Enillodd radd BSc yn 1910. Arhosodd i wneud gwaith ymchwil yn Aberystwyth, ac yna bu’n Ddarlithydd Cynorthwyol yn yr Adran Sŵoleg . Enillodd ei doethuriaeth yno yn 1925. Canolbwyntiai ei hymchwil semenol ar effaith amgylcheddol llygredd metel ar nentydd Ceredigion. Daeth hynny â bri rhyngwladol iddi, yn enwedig yn UDA lle bu’n gweithio mewn sawl Prifysgol. Ystyrir mai Kathleen Carpenter yw ‘mam ecoleg dŵr croyw’.

Ffynonellau: Catherine Duigan: https://thebiologist.rsb.org.uk/biologist-features/158-biologist/features/1968-who-was-kathleen-carpenter ++

Cyfeirnod: WaW0465